هاب لجستیکی یکی از مفاهیم مهم در حوزه حمل‌ونقل و زنجیره تأمین است. البته این واژه با اسامی و عناوین دیگری نیز شناخته می‌شود که در کل در‌بردارنده معنی و تعریف یکسانی در صنعت لجستیک است. به‌طوری‌که بیانگر یک مرکز یا پایانه برای سازمان‌دهی، دسته‌بندی، تفکیک و توزیع کالا‌هایی هستند که کسب‌وکار‌های مختلف برای ارسال به مشتریان خود تدارک دیده‌اند. این کار توسط مجموعه‌ای هماهنگ و اپراتور‌های آموزش‌دیده به شکلی تخصصی و در سطوح مختلف داخلی و بین‌المللی قابل انجام خواهد بود که هدف تمامی آن‌ها، ارسال دقیق و به‌موقع محموله‌های مختلف و تحویل به مشتریان و خریداران واحد‌های صنفی و درنتیجه جلب رضایت و اطمینان آن‌ها است. در ادامه با ما همراه باشید تا بیشتر در مورد هاب لجستیکی و نقش و کاربرد آن در صنعت حمل‌ونقل بپردازیم.
تعریف و اهمیت هاب لجستیک
واژه هاب اساساً به معنی مرکز یا محلی متمرکز است که با قرارگرفته در کنار مفهوم لجستیک، فرآیندی را شامل می‌شود که کلیه فعالیت‌های لجستیکی مربوط به یک منطقه یا شهر را ساماندهی و طرح‌ریزی می‌کند. بر همین اساس، برخورداری از تمامی امکانات و زیرساخت‌های لازم برای ایجاد تعامل با کسب‌وکار‌ها و یا سازمان‌های مختلف الزامی خواهد بود. درواقع به‌این‌ترتیب، کلیه فعالیت‌های مرتبط با فرآیند لجستیک کالا به شکلی بهینه انجام می‌شوند. مثلاً دسترسی به ناوگان حمل‌ونقل مختلف برای جابه‌جایی بهتر محموله‌ها از آن جمله است.
اما در باب اهمیت مفهوم هاب لجستیک می‌توان گفت که موجب بهبود و ارتقا فرآیند لجستیک می‌شود که خود تأثیر مهمی بر فعالیت‌های اقتصادی کشور‌های مختلف دارد. چراکه بر‌اساس تحقیقات به‌عمل‌آمده، کشور‌هایی با عملکرد لجستیکی بهتر، شاهد رشد بیشتری در تولید ناخالص ملی و تجارت خود هستند.
مهم‌ترین خصوصیات هاب لجستیکی
همان‌طور که اشاره شد، هاب یا مرکز سازمان‌دهی فعالیت‌های لجستیکی بایستی برخوردار از تمامی امکانات لازم در راستای تأمین و توزیع کالا باشد. به‌طوری‌که ممکن است علاوه بر خرید برخی تجهیزات، لازم باشد که برای اهدافی خاص برخی از این امکانات به‌صورت اجاره‌ای فراهم گردند. اما به‌طورکلی می‌توان مهم‌ترین شاخصه هاب لجستیک را در اختیار داشتن اماکنی به‌عنوان انبار محصولات، فضایی جهت آماده‌سازی و ذخیره آن‌ها، محل‌هایی برای دسته‌بندی و توزیع کالا‌ها، دفاتر مرکزی و همچنین وجود مراکزی برای ارائه خدمات حمل و جابه‌جایی دانست. همچنین وجود مجموعه‌ای از تجهیزات اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای سهولت و اجرای هرچه بهتر فعالیت هاب لجستیکی نیز ضروری است.
خدمات هاب‌های لجستیکی
معمولاً خدماتی که در مجموعه‌های لجستیکی ارائه می‌شود، متنوع و متفاوت می‌باشند. به‌طوری‌که در کنار فرآیند‌های رایج و همیشگی شرکت‌های حمل‌ونقل و باربری مانند جمع‌آوری و بسته‌بندی مرسوله‌ها، موارد دیگری همچون نصب و مونتاژ، برچسب‌گذاری مرسولات و یا سفارشی‌سازی آن‌ها نیز صورت می‌پذیرد. درواقع به‌واسطه انجام این اقدامات و فعالیت‌ها، ارزش‌افزوده کالا‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. به بیانی ساده‌تر می‌توان این‌طور گفت که در هاب لجستیکی برخی خدمات در قالب فعالیت‌های لجستیکی و حتی صنعتی ارائه می‌گردد که بر اساس آن یک محصول خاص قابلیت عرضه به عموم افراد را پیداکرده است و درنتیجه آن، ارزش کالا نیز افزایش خواهد یافت.
معرفی انواع هاب لجستیک و عملکرد آن‌ها
هاب لجستیکی عموماً شامل انواع و بخش‌های متفاوتی است که ادامه به ارزیابی هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت:
1- شهر لجستیکی
یکی از انواع هاب لجستیکی که بسیار هم پیشرفته و بااهمیت است، شهر لجستیکی نام دارد و ازاین‌رو با چنین عنوانی شناخته می‌شود که برترین و ایده‌آل‌ترین هاب لجستیک به‌حساب می‌آید. خدمات شهر لجستیکی که قدمت چندان زیادی هم ندارد بیشتر در سطوح بین‌المللی و بسیار گسترده ارائه می‌شود و از همین رو وجود امکانات و زیرساخت‌های لجستیکی کامل و وسیع مانند بنادر و فرودگاه‌ها برای اجرای صحیح فرآیند‌های مربوطه، الزامی خواهد بود.
بارزترین مشخصات شهر لجستیکی
برخی از مهم‌ترین مشخصات و ویژگی‌های این نوع هاب لجستیکی عبارت‌اند از:
- قرارگیری در مناطق آزاد
- دسترسی به انواع روش‌های حمل‌ونقل
- پشتیبانی از انواع ناوگان‌های حمل‌ونقل
- ارائه‌دهنده بهترین و کامل‌ترین خدمات لجستیکی
- ارائه خدمات ترانزیت به‌صورت بین‌المللی
2- مراکز لجستیکی
از دیگر انواع هاب لجستیکی می‌توان به مراکز لجستیکی اشاره کرد که از حدود 50 سال پیش توجه بسیاری از صنایع را به خود جلب نمود. درواقع می‌توان نیاز صنایع به برون‌سپاری اقدامات لجستیکی را زمینه‌ساز ایجاد چنین مراکزی دانست و این موضوع باعث گردید که برای پاسخگویی به چنین نیازی، شکل‌گیری این مراکز با سرعت بالایی انجام بگیرد. البته در مقایسه با شهر لجستیکی، سطح فعالیت و پیشرفت این مراکز پایین‌تر است. با این‌حال نمی‌توان منکر اهداف و راهبرد‌هایی شد که مراکز لجستیکی در راستای حمل‌ونقل و توزیع محموله‌ها به‌صورت منطقه‌ای، شهری و حتی در سطوح واردات و صادرات به کار گرفته‌اند. در این نوع هاب لجستیکی علاوه بر حمل‌ونقل، انبار‌داری و مونتاژ سبک، فعالیت‌های دیگری نیز در راستای افزایش ارزش‌افزوده انجام می‌دهد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- جمع‌آوری، توزیع کالا و مرسوله‌ها در مناطق مختلف شهری
- جمع‌آوری، جابه‌جایی و توزیع کالا در یک یا چندین منطقه مختلف
- لجستیک در سطح ملی یا جابه‌جایی محموله در سطح کشور
- لجستیک بین‌المللی و جابه‌جایی و انتقال مرسولات به‌صورت گسترده‌تر که در سطح پیشرفته‌تر ارائه می‌شود.
اهداف مراکز لجستیکی
مراکز لجستیکی به‌عنوان یکی از انواع هاب لجستیکی اهداف و فعالیت‌های متنوعی در راستای حمل‌ونقل و توزیع کالا به‌صورت منطقه‌ای و یا بین‌المللی دارند که با بهره‌گیری از تجهیزات و امکانات مختلف و متصدیانی که مالک یا عهده‌دار مسئولیت آن‌ها هستند، این خدمات را ارائه می‌دهند. درواقع می‌توان گفت که این مراکز باهدف رقابت آزاد ایجادشده‌اند و این امکان برای شرکت‌های فعال درزمینهٔ لجستیک فراهم است که از تجهیزات و خدمات آن‌ها استفاده کنند. شایان‌ذکر است که مراکز لجستیکی از تمامی روش‌ها و ناوگان‌های حمل‌ونقل زمینی، دریایی و هوایی برای فعالیت‌های خود بهره می‌برند.
عملکرد مراکز لجستیکی
کارکرد‌های عمده مراکز لجستیکی که ازجمله مهم‌ترین انواع هاب لجستیکی هستند را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
بهینه‌سازی فرآیند‌های لجستیکی
اولین و مهم‌ترین عملکرد مراکز لجستیکی، تسهیل و تسریع فرآیند‌هایی است که با ارائه خدمات حمل‌ونقل و ایجاد فضای لازم برای انجام فعالیت‌های مختلف در حوزه لجستیک انجام می‌شود.
توسعه خدمات حمل‌ونقل
بهینه‌سازی و توسعه خدمات حمل‌ونقل یکی دیگر از فعالیت‌ها و کارکرد‌های مهم مراکز لجستیکی است که درنتیجه آن، ترکیب جریان‌های کالا و سرعت بخشیدن به این فرآیند بهتر و سریع‌تر می‌شود.
معرفی انواع مراکز لجستیکی
فعالیت‌های مراکز لجستیکی و نوع خدماتی که از طریق این هاب لجستیکی ارائه می‌شود، موجب گردیده است که بتوان انواع مختلفی از این مراکز را معرفی نمود:
1- دهکده‌های لجستیکی
دهکده‌های لجستیکی اولین نوع از این مراکز هستند که در آن فعالیت‌هایی در راستای حمل‌ونقل و لجستیک کالا در ابعاد وسیع‌تر، صورت می‌پذیرد. خدمات این دهکده‌ها اغلب در سطح ملی و بین‌المللی هستند و انجام صحیح فرآیند‌ها در این مراکز، نیازمند دسترسی به‌تمامی روش‌های حمل‌ونقل می‌باشد.
2- پارک لجستیکی
نوعی دیگر از مراکز لجستیکی با عنوان پارک لجستیکی معرفی می‌شود که فعالیت‌های آن کمی بیشتر از آنچه خواهد بود که در مراکز لجستیکی انجام می‌شود. درواقع این مراکز، نوعی مناطق صنعتی و خدماتی محسوب می‌شوند که قابلیت انجام برخی فعالیت‌های اقتصادی را نیز دارند.
3- بنادر خشک
بنادر خشک به‌عنوان یکی از انواع مراکز لجستیکی، فرآیند ذخیره‌سازی و توزیع کالا‌ها را به انجام می‌رسانند. البته با استفاده از برخی امکانات و تجهیزات این امکان وجود دارد که بنادر خشک یک هاب لجستیکی باشند.
گفتنی است بنادر خشک خود در سه دسته، قابل تقسیم‌بندی هستند که شامل موارد زیر هستند:
- بنادر خشک دوردست که در فاصله 500 کیلومتری بنادر قرار دارند و ارسال کالا‌ها توسط این مراکز توسط انواع روش‌های حمل‌ونقل به نقاط دوردست انجام می‌شود.
- بنادر خشک نزدیک در فاصله 50 کیلومتری بنادر هستند و به تسریع و بهینه‌سازی حمل‌ونقل کالا‌ها از راه دریایی کمک زیادی می‌کنند.
- بنادر خشک فاصله متوسط نیز در حد‌فاصل 50 تا 500 کیلومتری قرار می‌گیرند و از روش‌های زمینی و ریلی برای حمل‌ونقل کالا‌ها استفاده می‌کنند.
